سرعت تغییرات در دنیای امروز آن چنان زیاد است و آن چنان در همه حوزه ها گسترده است که حتی با فاصله ای کوتاه ا‏ز آخرین باری که آدم سعی کرده خودش را ‏به اصطلاح به روز کند، کلی اتفاق جدید افتاده است. دندانپزشکی هم که اساساً دانشی است زنده و با موجودات زنده سر و کار دارد، ناگزیر تغییـر می کند. گیـرم برخی ا‏ز این تغییـرات کمی طول می کشد تا به ما هم برسد. این آقای دکتر کریستنسن ا‏ز آن گـردن کلفتهای دندانپزشکی دنیاست که خیلی از پیش بینی هایش درست از آب در می آید. البته رمل و اسطرلاب ندارد، فقط دیدی باز دارد و تجربه ای طولانی و از آ‏ن گروه آدمهای نادری است که مثل سرخ پوستهای فیلم های سرخپوستی با بو کشیدن، تغییرات را حس می کند و خوشبختانه بخیل هم نیست و دیدگاههایش را ‏با ما شریک می شود.

 ‏خوب آقای دکتر چه خبر از تغییـر دیدگاهها در دندانپزشکی؟!

 حرفه دندانپزشکی دارد تغییر می کند. تغییراتی فراوان که برخی از آنها خیلی هم مهم هستند. الان واقعاً تصمیم گیری برای خیلی از دندانپزشکها سخت است که آیا باز هم به روشهای موفق و امتحان پس داده  ‏قدیم کار کنند یا روش های نوین را به کار ببندند. برخی از نوآوری ها در حوزه ‏مواد و تکنیکها یا وسایل کار هستند و بعضی دیگر در حوزه نگرش به شیوه ‏کار و نظریه های جدید. در این گفتگو راجع به آن دسته از تغییرات بزرگ و کوچکی حرف خواهم- زد که ظاهراً تداوم خواهند داشت و تصور می کنیم که دائمی باشند. می دانم که برخی ازهمکاران چون و چرا خواهند کرد که آیا واقعاً این تغییرات دارد اتفاق می افتد یا همه اش توهم است که البته حق دارند، چون حوزه آشنا و مأنوس آنها دارد دست می خورد و انگار غریبه ای وارد خانه امن و آرامشان شده باشد!

‏آن چه اینجا می گویم بر مبنای تجربه بررسی کار هزاران دندانپزشک عمومی و متخصص استوار است که با آنها در تماس هستم و همچنین تولیدکنندگان کالاهای دندانپزشکی در سراسر دنیا که کارشان را بررسی می کنیم.

عمـده تـریـن تغییـر کدام است؟

‏ مؤثرترین و پایدارترین تغییر در دندانپزشکی از حدود سی سال پیش آغاز شد، یعنی زمانی که بسیاری از آکادمی های دندانپزشکی رفتند به سراغ دندانپزشکی زیبایی. این گرایش را به سادگی در دوره های بازآموزی امروزی در مورد مواد و تکنیکهای نوین و حتی در تبلیغاتی که برای عامه مردم انجام می شود، شاهد هستیم. بخش عمده درمانهای دندانپزشکی در کشورهای توسعه یافته، دیگر به برطرف کردن درد یا ترمیم شکستگی دندانها یا جبران دندانهای از دست رفته، اختصاص ندارد بلکه گرایش اصلی به سمت درمانهای انتخابی برای بهبود ظاهر بیمار است تا اعتماد به نفس، تعامل اجتماعی و میزان رضایتمـندی آنها را از زندگی افزایش دهد. این تغییر درمانهای دندانپزشکی موجب شده که تقاضا برای درمانهای دندانپزشکی افزایش یابد و کاهش تقاضا به دلیل کاهش پوسیدگیهای دندان جبران شود. تصور می کنم این تغییر پایدار از دندانپزشکی ضـروری به سمت دندانپزشکی دلخواه، همچنان سرعت بگیرد و افزایش یابد.

اگر درآمد دندانپزشکان بر اثر افزایش تقاضا برای دندانپزشکی دلخواه افزایش‏ یابد، نکته ای منفی است. واضح است که دندانپزشکان باید طرح درمانشان را با در نظر گرفتن نیازها و خواسته های بیمار ارائه کنند نه صرفاً بر مبنای انتفاع مالی. به بیمار باید دقیقاً تفهیم کرد که کدام کار برایش ضروری است و کدام کار جزو کارهای دلخواه به شمار می رود.

درمانهای انتخابی دندانپزشکی را فقط وقتی باید به بیماران پیشنهاد کرد که دقیقاً بدانند که این درمان انتخابی است و نه ضروری، و می توان درمانی دیگر را جایگزین آن کرد یا اصلاً درمانی را انجام نداد.

در زمینه رابطه سلامت عمومی و سلامت دهان و دندان هم تغییـری رخ داده است؟

 در طی چند سال اخیر متون مرجع دندانپزشکی سرشار از مقالاتی هستند که به رابطه احتمالی بیماریهای مختلف سیستمیک و وضعیت پریودونتال بیمار اشاره می کنند. در این زمینه همچنان مقالات بیشماری چاپ می شود که نتایج متفاوتی ارائه می کنند که البته صحت همه آنها کاملاً پذیرفته شده نیست. در این زمینه باید پژوهشهای بیشتری انجام شود. اگر فرض کنیم که این نظریات صحیح هستند و بین بیماری پریودونتال و سلامت عمومی رابطه ای وجود دارد اهمیت این یافته ها بسیار مهم خواهند بود.

‏هر چند در این زمینه بسیار گفته و نوشته شده است اما دندانپزشکان عمومی چندان به اهمیت آن در کارشان واقف نشده اند. مدرسا‏ن دندانپزشکی و انجمنها باید آموزش در این زمینه را تقویت کنند تا دندانپزشکان، بیماران را بیش از پیش به درمان بیماری های پریودونتال تشویق کنند.

در زمینه ابزارهای کمک تشخیصی چه تغییری اتفاق افتاده است؟

 بسیاری از دندانپزشکان از رادیوگرافی ‏دیجیتال پری اپیکال و بایت وینگ با آغوش باز استقبال کرده اند. در طی سالهای اخیر بسیاری تهیه رادیوگرافی با فیلمهای معمولی را کنار گذاشته اند اما هنوز این گرایش کاملاً فراگیر نشده است. علی رغم عدم تمایل برخی دندانپزشکان برای کاربرد رادیوگرافی دیجیتال، مزایای فراوان این روش نویدبخش آن است که نهایتاً همه از آن استفاده خواهند کرد و همه رادیوگرافیهای پری اپیکال، بایت وینگ، پانورامیک و سایر انواع رادیوگرافیها به این روش تهیه خواهند شد.

‏

رادیوگرافی دیجیتال مزایای فراوانی دارد که از بین آنها می توان به این موارد اشاره کرد:

سرعت کار، ذخیره آسان و بی دردسر تصویرها، توانایی تغییر و بهتر کردن تصویرهای دیجیتالی برای تشخیص دقیقتر، حذف مواد شیمیایی ظهور و ثبوت از محیط مطب و توانایی انتقال و ارسال دیجیتالی تصاویر و البته کاهش فراوان میزان اشعه برای بیمار. امروزه امکان تهیه تصاویر دیجیتال سه بعدی فراهم شده و به زودی در دسترس همه دندانپزشکان خواهد بود. تغییر از رادیوگرافی مرسوم به رادیوگرافی دیجیتال تغییری است عمده و فراگیر که البته مشکل و هزینه بر است اما نهایتاً این تغییر به نفع دندانپزشک و بیمار خواهد بود.

از دنیای ایمپلنت ها چه خبر؟

‏ امروزه دیگر هیچ تردیدی در مورد اهمیت، ارزش و کارایی ایمپلنتهای مرسوم نداریم. در طی چندین دهه گذشته کل جهت گیری رشته پروتزهای دندانی و بسیاری از طرح درمانها، در سایه ایمپلنتها تغییر کرده اند. اما متأسفانه کاربرد ایمپلنتهایی با قطر و طول مرسوم ‏محدودیتهایی هم دارد. هزینه این نوع درمان، دامنه کاربرد آن را به بیمارانی با وضعیت مالی بهتر محدود می- کند. علاوه بر این میزان استخوان در برخی بیماران آن قدر نیست که بتوان به طور متوسط از ایمپلنتی با قطر حدود 4 میلیمتر و طول بین 12 تا 14 ‏میلیمتر استفاده کرد و بسیاری از بیماران هم یا تمایلی به روشهای پیوند استخوان ندارند یا نمی توانند هزینه اش را پرداخت کنند. به همین دلیل هنوز کاربرد ایمپلنتها در حد مطلوب و روتین گسترش نیافته است.

حدوداً طی ده سال گذشته ایمپلنتهایی با قطر کم که به نام ایمپلنتهای باریک تنه یا «مینی ایمپلنت» هم شناخته می شوند، برای درمان «طولانی مدت» پذیرفته شده اند. این ایمپلنتهای کم قطر را - با قطری حدود 1.8  تا3  ‏میلیمتر، می توان در حداقل استخوان هم کار گذاشت. مینی ایمپلنتها را می توان حداقل در3 ‏ میلیمتر ضخامت فشیال-لینگوال و 10‏ میلیمتر ارتفاع کرستال-اپیکال استخوان استفاده کرد. اگر این ایمپلنتها به درستی در بیمارانی که استخوان کافی دارند استفاده شوند، میزان موفقیت آنها در حد ایمپلنتهای مرسوم (با قطر 4 میلیمتر یا بیشتر) است. این ایمپلنتها به سادگی و به روشی کم آسیب و معمولاً بدون نیاز به فلپ بافت نرم (برداشتن لثه از روی استخوان) در استخوان قرار داده می شوند. سهولت نسبی کار با مینی ایمپلنتها در کنار هزینه نسبتاً کم و رضایت بیماران، درمان ایمپلنت را برای بیمارانی امکانپذیر کرده که پیش از این توانایی مالی برخورداری از این درمان را نداشتند.

‏به پژوهش های طولانی مدت تری بر روی مینی ایمپلنتها نیاز است اما به نظر می سد که این نوع ایمپلنتها کاربرد درمان ایمپلنت را گسترش خواهند داد و از روشهای پرهزینه تر و پرآسیب تر ممانعت خواهند کرد.

از دیگر روشهای نوین بگوییـد.

‏ کاربرد مواد قالبگیری مرسوم پلی وینیل سایلوکسان و پلی اتر برای ساخت دای و کست نهایتاً جای خود را به اسکن کردن دیجیتالی دندان در درون دهان و پردازش کامپیوتری اطلاعات در لابراتوار خواهد داد. مثل هر روش نوین دیگر، پذیرش این روش توسط دندانپزشکان و جا افتادن آن به عنوان روشی معمول به مدت زمانی نامعلوم نیاز دارد اما به نظر مرسد که امکانات این روش نهایتاً آن را جایگزین روشهای مرسوم و وقت گیر قالبگیری خواهد کرد.

چه تغییـرات دیگری در زمینه دیدگاهها رخ داده است؟

‏ سازمانهای نوین، مثل کنگره جهانی دندانپزشکی کم آسیب، با موفقیت روبرو شده اند و اشتیاق گروهی از دندانپزشکان در این زمیـنه کاملاً چشم گیر است. این کنگـره روشهای کم آسیب را در همه حـوزه های ‏دندانپزشکی تعـلیم می دهد و تشـویق می کند. من مخاطبان بسیاری از دوره های بازآموزی را بررسی کرده ام و به این نتایج رسیده ام: اغلب دندانپزشکان شرکت کننده در این دوره ها، خودشان حداقل یک دندان درمان ریشه شده داشته اند. وقتی از ایشان در مورد فقدان علایم در دندان درمان شده شان نظر سنجی شد حدود نیمی از دندانپزشکان نظر دادند که هنوز گهگاه در دندان درمان شده درد یا حساسیت احساس می- کرده اند، یا این که «این دندان با بقیه دندانهایشان تفاوت داشت». تازه این درمان در دهان دندانپزشکان انجام شده و می توانیم توقع داشته باشیم که بهترین درمان ممکن برای آنها انجام شده باشد. حدود یک چهارم همین گروه شرکت کننده در دوره های بازآموزی، حداقل یک ایمپلنت در دهانشان داشتند. وقتی از آنها در مورد درد، حساسیت، احساس ناخوشایند و ‏امثالهم پرسش شد، تقریباً هیچ کس شکایتی نداشت.

‏به چه نتیجه ای می رسیم؟! به نظر من، و البته بدون در دست داشتن شواهد کلینیکی درازمدت، موفقیت نسبی درمان ایمپلنت در مقایسه با درمانهای ریشه مرسوم در طی 20 ‏سال اخیر، دندانپزشکان را بر آن می دارد که دندان های مشکوک را خارج کنند و به جای آنها ایمپلنت بگذارند. این گرایشی است که به مرور زمان فراگیرتر هم خواهد شد.

البته در زمینه اندودانتیکس و به خصوص مواد، شاهد تغییراتی هستیم ...

 بله... در قسمت قبل گفتم که درمانهای مرسوم ریشه مشکل داشته اند. شخصاً مواردی را دیده ام که در رادیوگرافی عالی بوده اند اما بیمار در درازمدت درد یا احساس ناخوشایندی داشته است که حتی به درمان دوباره ریشه هم پاسخ نداده است و ناچار دندان خارج شده است.

‏در پژوهشهای نسبتاً کوتاه مدت، ماده Resilon و مواد پرکردگی ریشه گلاس آینومری، نویدبخش فاصله گرفتن ما از تکنیک قدیمی پرکردن کانال با گوتاپرکا شده اند. ظاهراً کانالهای پرشده با Resilon حتی در صورتی که دندان به هر علتی بعداً ترمیم نشده باشد، باز هم دچار ضایعه پری اپیکال نشده اند در حالی که همـه مان می دانیم در دندانهـایی که کانال آنها با ‏گوتاپرکا پر شده و ترمیم نشده باشند اغلب، ضایعه پری اپیکال یا ‏بهبود نمی یابد یا در صورت بهبودی دوباره تشکیل می شود. در زمینه درمان ریشه، تغییر دیدگاهی که بتواند موفقیت صددرصد درمانهای ریشه را تضمین کند مسلماً به خوبی پذیرفته خواهد شد.

در زمینه ارتودنسی هم تغیـیری وجود داشته است؟

‏ Invisalign توجه بسیاری از متخصصان ارتودنسی، دندانپزشکی کودکان و دندانپزشکان عمومی را جلب کرده است. به کمک این وسیله می توان بدون ایجاد ظاهری ناخوشایند برای بیمار در طی دوران درمان، دندانها را حرکت داد، البته در حد کم تا متوسط. بیماران از این وسیله جایگزین سیم و براکت بسیار استقبال کرده اند. با فرض این که در این زمینه نوآوریهای دیگری را شاهد باشیم، تصور می کنم که در این حوزه از دندانپزشکی هم تغییر ادامه خواهد داشت.

‏‏ آیا در زمینه پیشگیری از پوسیدگی هم اتـفاق خاصی رخ داده است؟

‏ بر مبنای پیشگویی های صاحبنظران و پژوهشگران در چندین دهه پیش، تاکنون باید پوسیدگی دندان، بیماری ریشه کن شده ای باشد، اما چنین نشده است. البته در بسیاری از کشورها پوسیدگی در کودکان و نوجوانان کاهش یافته اما پوسیدگی دندان در بزرگسالان همچنان وجود دارد. در نتیجه نیاز به روشهای پردردسر ترمیم و تکامل روشهای پیشگیری هم افزایش یافته است. پوسیدگی دندان امروزه عمدتاً بیماری بزرگسالان تلقی می شود. آیا این تغییر ادامه خواهد یافت؟ به نظر می رسد با توجه به افزایش میانگین عمر در بسیاری ازکشورها، مشکل پوسیدگی دندانها در بزرگسالی و سنین بالاتر نیز افزایش خواهد یافت.

‏علاوه بر این، تغییر دیدگاهی را هم در زمینه ترمیم این پوسیدگیها شاهد هستیم که البته این تغییر سالهاست که شروع شده است؛ ترمیم پوسیدگیها ‏با کامپوزیت به جای آمالگام. امروزه بخش زیادی از دندانپزشکان از کامپوزیت خلفی استفاده می کنند. این نوع کامپوزیتها هر سال بهتر از سال پیش شده اند و در نتیجه از آمالگام کمتر استفاده شده است بطوریکه می توانیم تصور کنیم زمانی مواد کامپوزیت کاملاً جایگزین آمالگام شوند.

‏در آخر باید بگویم که امروز روزگار تحول و نوآوری در دندانپزشکی است. بسیاری از تغییرات چشمگیر هستند و برخی دیگر چندان مؤثر نیستند. توصیه ام به همکاران این است که به این تغییرات توجه کنند. روش کاربرد آنها را بیاموزند و متوجه باشند که تغییر در همه زمینه ها امری است اجتناب ناپذیر و برای آن که بتوانند بهترین خدمت را برای بیمارانشان انجام دهند باید همپای تغییرات پیش بروند.

منبع: ماهنامه سلامت دهان و دندان . فروردین هشتاد و شش